Koniec funkcjonowania w obrocie tzw. prokury łącznej niewłaściwej

r. pr. Agnieszka Winnicka – Mackenthun

W dniu 30 stycznia 2015 roku Sąd Najwyższy w sprawie o sygnaturze akt III CZP 34/14 wydał uchwałę składu siedmiu sędziów, która porządkuje istniejący dotychczas nieład i różnorodną praktykę sądów rejestrowych w zakresie wpisu do rejestru tzw. prokury łącznej niewłaściwej.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę, w której orzekł, że: „niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.”
Sąd Najwyższy dokonał wykładni art. 109 ⁴ kodeksu cywilnego, zgodnie z którym możliwe są trzy rodzaje prokury:
prokura samoistna  – gdy prokurent może samodzielnie dokonywać w imieniu przedsiębiorstwa (spółki) czynności sądowych i pozasądowych
prokura łączna – gdy  osoby, którym udzielono prokury muszą działać łącznie (przy czym dopuszczalne jest wskazanie oznaczonej liczby prokurentów, którzy muszą działać łącznie, aby wywołać skutek prawny, np. dwóch, trzech lub czterech prokurentów działających łącznie)
prokura oddziałowa – łączna lub samoistna, ograniczona zakresem do spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Ustawodawca nie przewidział możliwości ustanowienia przez przedsiębiorcę innego rodzaju prokury. Sąd Najwyższy w uchwale z 30 stycznia 2015 roku zajął jednoznaczne stanowisko, że prokura łączna nie polega na tym, iż jedna osoba ustanowiona jako prokurent łączny może dokonać określonej czynności prawnej z członkiem zarządu, nie jest również dopuszczalne udzielenie prokury łącznej tylko jednej osobie, gdyż istotą prokury łącznej jest jej udzielenie kilku osobom.

Zakaz ustanawiania i wpisywania do rejestru przedsiębiorców prokury łącznej niewłaściwej (działania prokurenta łącznego tylko z członkiem zarządu) nie stoi w sprzeczności z brzmieniem art. 205 § 1 KSH, zgodnie z którym w przypadku braku odmiennych postanowień w umowie spółki spółka z o.o. reprezentowana jest przez dwóch członków zarządu działających łącznie lub przez członka zarządu działającego łącznie z prokurentem. Dyspozycja art. 205 § 1 KSH (oraz odpowiednio 373 § 1 KSH) dotyczy bowiem reprezentacji spółki przez zarząd i wprowadza swoiste ograniczenie dla członka zarządu, a nie dla prokurenta, ponadto jest to sytuacja przewidziana wprost przez ustawodawcę.

Jeżeli natomiast obowiązek wspólnego działania członka zarządu i prokurenta (łącznego) wynikałby z uchwały zarządu o powołaniu prokury łącznej niewłaściwej stałoby to w sprzeczności z zasadą, wynikającą z art. 38 KC, zgodnie z którą osoba prawna działa przez swoje organy w sposób wyrażony w ustawie i opartym na ustawie statucie. Można zatem przewidzieć w umowie spółki, że oświadczenia w imieniu spółki składać będzie jeden z prokurentów łącznych i członek zarządu. Nie można jednak takiej prokury łącznej niewłaściwej i takiego sposobu reprezentacji spółki przez prokurenta wprowadzić jedynie na mocy uchwały zarządu o ustanowieniu prokury i powołaniu prokurentów.

Uchwała Sądu Najwyższego ma znaczenie jedynie na przyszłość, ex nunc, i jak sam zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały nie ma zastosowania do oceny sutków czynności prawnych dokonanych przez prokurentów, ustanowionych niezgodnie z przyjętą przez Sąd Najwyższy w dniu 30 stycznia 2015 roku wykładnią.

Jednocześnie Sąd Najwyższy uznał, że wpisy istniejące już w Krajowym Rejestrze Sądowym prokury udzielonej jednej osobie, a określonej jako prokura łączna z członkiem zarządu, powinny zostać przez sądy rejestrowe wykreślone z urzędu na mocy art. 12 ust. 3 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Zgodnie z tym przepisem „jeżeli w rejestrze są zamieszczone dane niedopuszczalne ze względu na obowiązujące przepisy prawa, sąd rejestrowy, po wysłuchaniu zainteresowanych osób na posiedzeniu lub po wezwaniu do złożenia oświadczenia pisemnego, wykreśla je z urzędu.”

Czy rzeczywiście sądy rejestrowe, które – przynajmniej w niektórych ośrodkach – nie nadążają z bieżącym rozpoznawaniem wniosków o wpis zgłaszanych zmian rozpoczną postępowania mające na celu wykreślenie z urzędu prokury łącznej niewłaściwej, trudno ocenić.

Należy natomiast liczyć się z tym, że w przypadku składania nowych wniosków o wpis zmiany w zakresie prokurentów, w przypadku powołania jednego prokurenta i udzielenia mu prokury łącznej, określonej jako zobowiązanie do działania z członkiem zarządu, takie wpisy do KRS nie będą dokonywane.

O ile spółka chciałaby, aby była możliwość reprezentacji członka zarządu łącznie z prokurentem, powinna wprowadzić do umowy (statutu) zapis, iż członek zarządu może reprezentować spółkę łącznie z prokurentem. Inną możliwością łącznego działania członka zarządu i prokurenta w imieniu spółki jest powołanie zarządu dwuosobowego i dwóch prokurentów łącznych. W takim przypadku łączne działanie członka zarządu i prokurenta będzie dopuszczalne wprost na mocy art. 205 i 373 KSH.

Nie jest już natomiast – na skutek uchwały Sądu Najwyższego – możliwe powoływanie prokury łącznej niewłaściwej jedynie na mocy uchwały zarządu spółki.

Mimo, iż uchwała Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2015 roku nie ma charakteru prawotwórczego, trzeba liczyć się z tym, że będzie ona wyznacznikiem dla sądów rejestrowych przy ocenie wniosków przedsiębiorców o wpis prokury łącznej niewłaściwej.